 |
| Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων πρόληψης |
 |
|
Εισήγηση της Μάρως Βασσάρα, ψυχολόγου – συμβούλου τοξικοεξάρτησης, Επιστημονικής Υπεύθυνης Κέντρου Πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ, στην ημερίδα της ΚΕΔΚΕ «Τοπική αυτοδιοίκηση και πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας», 27 Νοεμβρίου 2009 της ΚΕΔΚΕ «Τοπική αυτοδιοίκηση και πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας»
Ο Θεσμός των Κέντρων Πρόληψης που λειτουργούν με την ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την εποπτεία και υποστήριξη του ΟΚΑΝΑ είναι σχετικά πρόσφατος στη χώρα μας.
Αρχές της δεκαετίας του ’90 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε στους βασικούς άξονες δράσης της για την καταπολέμηση της αυξανόμενης χρήσης ναρκωτικών τη μείωση της ζήτησης. Η απόφαση αυτή υιοθετήθηκε από τη χώρα μας και το Υπουργείο Υγείας και το 1993 με ομόφωνη απόφαση της βουλής ιδρύθηκε ο ΟΚΑΝΑ. Στον ιδρυτικό νόμο του ΟΚΑΝΑ (νόμος 2161/93 του ΟΚΑΝΑ) για πρώτη φορά περιγράφονται δράσεις πρόληψης σε εθνικό επίπεδο και παράλληλα δίνεται δυνατότητα στους ΟΤΑ (Άρθρο 8) στο πλαίσιο διαδημοτικών συνεργασιών να καταρτίσουν προγράμματα πρόληψης και να τα υποβάλλουν στον ΟΚΑΝΑ προς έγκριση.
Παρόλο που ήδη υπήρχαν προσπάθειες πολλών τοπικών φορέων και ΟΤΑ να συμβάλλουν στην κατεύθυνση της πρόληψης, ήταν η πρώτη φορά όπου δόθηκε ένα νομοθετικό πλαίσιο στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και όπου τέθηκαν προδιαγραφές για τη λειτουργία εξειδικευμένων Κέντρων Πρόληψης με την εποπτεία του ΟΚΑΝΑ.
Απαντώντας στα αιτήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης να ενισχυθούν οι δράσεις πρόληψης σε τοπικό επίπεδο και αντανακλώντας τη φιλοσοφία της αποκέντρωσης και της ανάληψης της κοινωνικής πολιτικής από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, προτάθηκε σε δυναμικούς τοπικούς φορείς, η δημιουργία αστικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών σε συνεργασία με άλλους ΟΤΑ και φορείς ή συλλόγους και η σύναψη τριετών συμβάσεων με τον ΟΚΑΝΑ, που εξασφάλιζαν το 50 % της χρηματοδότησής τους. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύναψη σύμβασης ήταν η στελέχωση του Κέντρου από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και η κατάθεση αναλυτικού τριετούς επιστημονικού σχεδιασμού.
Στη συνέχεια η εξέλιξη ήταν αρκετά ραγδαία. Από το 1997 όπου το τριετές πρόγραμμα δράσης του ΟΚΑΝΑ προέβλεπε τη δημιουργία Κέντρων για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση μέχρι σήμερα, δημιουργήθηκαν 73 Κέντρα Πρόληψης σε όλη την Ελλάδα με σκοπό να καλυφθούν όσο το δυνατό περισσότεροι Νομοί της χώρας.
Καθοριστικός στην ανάπτυξη των Κέντρων Πρόληψης ήταν ο ρόλος της ΚΕΔΚΕ. Το 2001 στο ετήσιο τακτικό συνέδριο της ΚΕΔΚΕ τα Κέντρα Πρόληψης αναγνωρίστηκαν ως πρότυπο μοντέλο άσκησης κοινωνικής πολιτικής από την ΤΑ και από το 2002, μετά από πρόταση της ΚΕΔΚΕ, τη χρηματοδότηση των Κέντρων Πρόληψης ανέλαβε κατά 50% η Αυτοδιοίκηση μέσα από τους ΚΑΠ και μέσα από τη συνάψη πενταετούς προγραμματικής σύμβασης μεταξύ Υπουργείο Υγείας, Εσωτερικών, ΟΚΑΝΑ, ΚΕΚΔΕ και ΕΕΤΑ, σύμβαση η οποία μέχρι και πρόσφατα ανανεώνεται από τους συμβαλλόμενους.
Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε το 1998 το Κέντρο Πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ με πρωτοβουλία του Δήμου Συκεών. Στην αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία ΠΥΞΙΔΑ συνεργάζονται 15 φορείς και ΟΤΑ. Συγκεκριμένα συμμετέχουν η Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως, Σταυρουπόλεως και Συκεών, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης, οι δήμοι Συκεών, Τριανδρίας, Νεάπολης, Πολίχνης, Αγίου Παύλου, Λαγκαδά, Σοχού, Μαδύτου και Ρεντίνας, το Επαγγελματικό και το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης και η Κίνηση Πολιτών Χορτιάτη.
Στο νομό Θεσσαλονίκης λειτουργούν συνολικά 5 Κέντρα Πρόληψης με παρόμοια φιλοσοφία και δράσεις. Σύμφωνα με το γεωγραφικό καταμερισμό που έγινε από τον ΟΚΑΝΑ για τους μεγάλους νομούς της χώρας, το Κέντρο Πρόληψης «ΠΥΞΙΔΑ» αναφέρεται στη Βορειοδυτική Θεσσαλονίκη, το Δίκτυο «ΑΛΦΑ» στη Δυτική Θεσσαλονίκη, το Κέντρο Πρόληψης «ΕΛΠΙΔΑ» στην Ανατολική Θεσσαλονίκη και τα Κέντρα Πρόληψης «Σείριος» καλύπτουν το Δήμο Θεσσαλονίκης.
Κάθε Κέντρο Πρόληψης καλύπτει μια εκτεταμένη περιοχή και παρέχει υπηρεσίες σε ένα εξαιρετικά μεγάλο αριθμό πολιτών. Ενδεικτικά το Κέντρο πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ απευθύνεται σε 21 Δήμους, 317 σχολεία όλων των βαθμίδων, σε 34.289 μαθητές & 3.315 εκπαιδευτικούς
Ως γενικός στόχος των Κέντρων Πρόληψης ορίστηκε η πρωτογενής πρόληψη και η εφαρμογή γενικευμένων προγραμμάτων, που απευθύνονται στον ευρύτερο πληθυσμό, σε άτομα δηλαδή που δεν έχουν άμεση σχέση με το πρόβλημα της χρήσης, προκειμένου να ενημερωθούν και να ενδυναμωθούν ώστε να αποφευχθεί η χρήση και εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες.
Αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα της εξάρτησης από ναρκωτικά ως ένα σύνθετο, ψυχοκοινωνικό πρόβλημα, η πρόληψη ορίστηκε ως διαδικασία που αποσκοπεί τόσο στην ενίσχυση της υγείας των παιδιών όσο και στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών ανάπτυξης για τα παιδιά (στο σχολείο, στην οικογένεια κλπ) .
Σε ποιες αρχές βασίζονται οι δράσεις των Κέντρων Πρόληψης:
- Η πρόληψη δεν περιορίζεται στην ενημέρωση των παιδιών και των νέων για τους κινδύνους που διατρέχουν αν χρησιμοποιήσουν ψυχοδραστικές ουσίες, αλλά δίνει έμφαση στην εκπαίδευση των παιδιών σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες (Training in Life skills, 1997 WHO)
- Στην προαγωγή της υγείας καθοριστικό ρόλο αναλαμβάνουν θεσμοί όπως η οικογένεια και το σχολείο που αφενός διαπαιδαγωγούν τα παιδιά και τα επηρεάζουν ως προς τη στάση ζωής και τις επιλογές τους και παράλληλα μπορούν να ενισχύσουν την υγεία τους.
- Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των ναρκωτικών αναλαμβάνουν και οι φορείς διαμόρφωσης και άσκησης πολιτικών για παιδιά και νέους, που συνεργάζονται και αλληλεπιδρούν στο πλαίσιο των Κέντρων Πρόληψης σε τοπικό επίπεδο.
Ποιοι είναι ορισμένοι λόγοι που έχουν κινητοποιήσει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, τη χώρα μας και την Τοπική Αυτοδιοίκηση να εστιάσει στην πρόληψη προκειμένου να συγκρατήσει την αυξανόμενη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους νέους:
- Η τοξικοεξάρτηση έχει εντοπιστεί ως σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας υγείας και η μείωση της ζήτησης – που αποτελεί βασικό έργο της πρόληψης – αποτελεί πλέον έναν από τους βασικούς πυλώνες ανάπτυξης αποτελεσματικών δράσεων στο πλαίσιο Εθνικών και Ευρωπαϊκών Σχεδίων Δράσης.
- Η σύγχρονη προσέγγιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων όπως άλλωστε και των ασθενειών που απασχολούν τις κοινωνίες μας (π.χ. AIDS), επιβάλλει την ανάπτυξη προληπτικών παρεμβάσεων και την έμφαση στην αγωγή υγείας για την αλλαγή συμπεριφορών που συνδέονται με την εμφάνιση των προβλημάτων αυτών.
- Πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται στην πρόληψη συγκρατούν τη διάδοση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών στους νέους (ΕΠΙΨΥ 2004, ESPAD 2007), ενώ διαθέτουμε μελέτες αποτελεσματικότητας που τεκμηριώνουν ότι η μείωση της χρήσης καπνού, αλκοόλ, κάνναβης και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών οφείλεται στα προγράμματα πρόληψης (European Drug Addiction Prevention Trial, www.eudap.net)
Ποιες είναι οι δράσεις που αναπτύσσουν τα Κέντρα πρόληψης:
- Ενημερωτικές συζητήσεις και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης του κοινού ως προς την αναγκαιότητα και τη φιλοσοφία της πρόληψης
- Σχολή Γονέων και Συμβουλευτική Γονέων
- Ενημερωτικές συζητήσεις με μαθητές γυμνασίων, λυκείων και ΤΕΕ για τις συνέπειες της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και την κατάρριψη λανθασμένων αντιλήψεων όσον αφορά τη διάδοσή τους (normative education)
- Προγράμματα αγωγής υγείας σε μαθητές για την εκπαίδευσή τους σε προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες
- Εκπαιδευτικά προγράμματα & σεμινάρια για παιδαγωγούς, νηπιαγωγούς, δασκάλους και καθηγητές
- Εναλλακτικές δημιουργικές δραστηριότητες για νέους και νέες
- Δημιουργία και ενίσχυση της λειτουργίας Δικτύου εθελοντών για την προαγωγή της υγείας στην τοπική κοινότητα
- Ατομική και οικογενειακή συμβουλευτική στην αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών προβλημάτων
- Καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στα ΜΜΕ
- Έρευνες, εκδόσεις
- Υποβολή και υλοποίηση ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων
- Παροχή πρακτικής άσκησης σε επαγγελματίες υγείας και φοιτητές ανθρωπιστικών σπουδών.
Όσον αφορά τη μεθοδολογία των προγραμμάτων πρόληψης:
- Τα Κέντρα Πρόληψης σέβονται τις ανάγκες των ανθρώπων και δεν τους προτείνουν γενικές και αόριστες λύσεις στα θέματα που τους απασχολούν (need assessment)
- Εξειδίκευση προγραμμάτων για κάθε ομάδα ανθρώπων ή περιοχή στην οποία απευθύνονται
- Οι δράσεις πραγματοποιούνται στην κοινότητα, σε χώρους εύκολα προσβάσιμους για τους συμμετέχοντες (στους χώρους εργασίας, κατοικίας κλπ)
- Στα εκπαιδευτικά σεμινάρια και στις εκδηλώσεις χρησιμοποιούνται συμμετοχικές διαδικασίες που ενθαρρύνουν την πρωτοβουλία και την ανάληψη ευθύνης από τους συμμετέχοντες (βιωματική μάθηση)
- Τα προγράμματα αξιολογούνται και ανανεώνονται διαρκώς επιδιώκοντας να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων
- Οι δράσεις πρόληψης επιδιώκουν να ενισχύσουν τη συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ όλων των θεσμών και φορέων που συμμετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι
Μετά από 12 χρόνια εμπειρίας, επιχειρώντας να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα του θεσμού των Κέντρων Πρόληψης μπορούμε να εντοπίσουμε τα εξής: (η παρακάτω ανάλυση αντανακλά και τις απόψεις των Κέντρων Πρόληψης Κεντρικής Μακεδονίας που συμμετείχαν στην αποτίμηση αυτή)
Ως δυνατά σημεία του θεσμού εντοπίζονται:
• Τα Κέντρα Πρόληψης εκφράζουν το σύγχρονο πνεύμα συνεργασίας ενός κρατικού φορέα, δηλαδή του ΟΚΑΝΑ, της τοπικής αυτοδιοίκησης, της εκκλησίας, του στρατού, της εκπαίδευσης, εκπροσώπων των εργαζομένων και των εργοδοτών, εθελοντικών οργανώσεων, κινήσεις πολιτών, συλλόγων και πολλών άλλων τοπικών φορέων. Εξ’ αρχής η ευθύνη της υλοποίησης των προγραμμάτων πρόληψης ανατέθηκε στην ΤΑ, στο πλαίσιο μιας εθνικής πολιτικής και βάση των προτεραιοτήτων που τέθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης επιτρέπει ευελιξία και καινοτομία στην εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης, διευκολύνοντας την άμεση ανταπόκριση στα αιτήματα των ενδιαφερομένων. Σύμφωνα με τις σύγχρονες επιταγές της προαγωγής της υγείας, κάθε Κέντρο Πρόληψης σχεδιάζει προγράμματα και δράσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα κοινωνικά προβλήματα κάθε περιοχής καθώς επίσης και τις πληθυσμιακές εξελίξεις.
• Στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών έχουν τεθεί υψηλές προδιαγραφές λειτουργίας για τα Κέντρα Πρόληψης. Ο τριετής σχεδιασμός δράσεων κάθε κέντρου είναι επιστημονικά τεκμηριωμένος, βασίζεται στα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα για τη μείωση της ζήτησης εξαρτησιογόνων ουσιών και ως εκ τούτου στη χώρα μας αποφύγαμε να επαναλάβουμε λανθασμένες στρατηγικές που εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες στο παρελθόν. Το στελεχιακό δυναμικό των κέντρων, νέοι επιστήμονες, ιδιαίτερα κινητοποιημένοι, είναι εξειδικευμένο ενώ υπήρξε πρόβλεψη για συστηματική εκπαίδευση των εργαζομένων και εποπτεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα Κέντρα δημιουργηθήκαν με την άμεση εμπλοκή και αλληλεπίδραση των επιστημονικών στελεχών και των εκπροσώπων των τοπικών φορέων και ως εκ τούτου δεν αποτέλεσαν απρόσωπες, αποστειρωμένες δομές, αλλά ταυτίστηκαν με το νεωτερισμό και την ανθρωπιστική προσέγγιση. Η συστηματική αξιολόγηση των δράσεων κάθε Κέντρου και η δικτύωση με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης (ΕΚΤΕΠΝ) τέθηκαν ως προϋποθέσεις λειτουργίας και σε αρκετές περιπτώσεις τα ίδια τα Κέντρα αναζήτησαν φορείς εξωτερικής αξιολόγησης προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών τους. Ήδη από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους, τα Κέντρα Πρόληψης επιδίωξαν τη μεταξύ τους δικτύωση και συνεργασία, κάνοντας πράξη τη φιλοσοφία τους.
• Στα δυνατά σημεία των Κέντρων Πρόληψης είναι η απήχηση και αποδοχή που εισπράττουν από την τοπική κοινωνία και η αναγνωρισιμότητά τους σε πανελλαδικό επίπεδο. Μέσα σε λίγα χρόνια λειτουργίας, τα Κέντρα Πρόληψης έγιναν ευρύτερα αποδεκτά από τις τοπικές κοινωνίες και σήμερα αποτελούν σημείο αναφοράς για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Τα ποσοστά συμμετοχής στις δράσεις των Κέντρων είναι εξαιρετικά υψηλά.
Σύμφωνα με τους ετήσιους απολογισμούς της ΠΥΞΙΔΑΣ, κάθε χρόνο περίπου 4.500 άτομα γίνονται αποδέκτες των υπηρεσιών της.
Ενδεικτικά την 11ετία 1998-2009 το Κέντρο Πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ διοργάνωσε:
o Εκατοντάδες εκδηλώσεις ενημέρωσης σε θέματα που απασχολούν τους γονείς ως προς τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης για παιδιά, νέους και ενήλικες, όπως πάρτυ χωρίς αλκοόλ, μουσικά δρώμενα για νέους, κινηματογραφικές προβολές, θεατρικές παραστάσεις, δημιουργικά εργαστήρια κ.α. στις οποίες συμμετείχαν περίπου 28.220 άτομα
o Δεκάδες ομάδες εκπαίδευσης και συμβουλευτικής για γονείς. Τα θέματα που αναπτύχθηκαν ήταν ποικίλα προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των γονέων για ενημέρωση και στήριξη: « Ο ρόλος των γονιών στη νηπιακή ηλικία», «Ο ρόλος των γονιών στη σχολική ηλικία», «Ο ρόλος των γονιών στην εφηβεία», «Ο ρόλος των γονιών στον επαγγελματικό προσανατολισμό των παιδιών» , «Σχέσεις ζευγαριών», «Κανόνες και όρια», «Επικοινωνία», «Μονογονεϊκή οικογένεια-μια νέα μορφή οικογένειας», «Θέματα σχολικής μελέτης και επίδοσης», «Ο ρόλος της οικογένειας στην πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών» κ.α. Συνολικά συμμετείχαν 1.650 περίπου άτομα
o Ενημερώσεις μαθητών για τις συνέπειες, την αιτιολογία και την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, το άγχος και τη αντιμετώπιση του και για άλλα θέματα. Ο στόχος των ενημερωτικών συναντήσεων είναι η διερεύνηση των προσωπικών αντιλήψεων, η έγκυρη πληροφόρηση και η ενίσχυση «συντηρητικών απόψεων» για τη χρήση, καθώς επίσης και η ευαισθητοποίηση τους σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου. Συνολικά συμμετείχαν 9.300 μαθητές γυμνασίου και λυκείου.
o Συστηματικά προγράμματα αγωγής υγείας σε μαθητές γυμνασίου, λυκείου, δημοτικού και νηπιαγωγείου που υλοποιούνται καθ΄όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Τα θέματα που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων αναφέρονταν κυρίως στις εξαρτησιογόνες ουσίες (νόμιμες και παράνομες) και την πρόληψη της χρήσης τους, στην ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων σε παιδιά δημοτικού, στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου στην εφηβεία, στην αντιμετώπιση της επιθετικότητας στο σχολείο και στην ενίσχυση της συναισθηματικής ανάπτυξης των νηπίων. Συνολικά συμμετείχαν 4.375 μαθητές γυμνασίου και λυκείου και σε 5.570 μαθητές δημοτικών σχολείων και νηπιαγωγείων.
o Δεκάδες επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων με απώτερο στόχο την ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου και την προαγωγή της υγείας στο σχολείο. Τα θέματα που αναπτύχθηκαν ήταν «Η πρόληψη της χρήσης νόμιμων και παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών στο σχολείο», «Η βιωματική προσέγγιση στο σχολείο», «Η ψυχική υγεία των εφήβων και η αντιμετώπιση προβλημάτων», «Η αντιμετώπιση της επιθετικότητας στο σχολείο», «Η ενίσχυση της συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξη των νηπίων», «Συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς στην προσχολική ηλικία», «Ο ρόλος του σχολείου στη στήριξη των παιδιών που θρηνούν το θάνατο αγαπημένου προσώπου». Εκπαιδεύτηκαν 2.055 καθηγητές, δάσκαλοι, νηπιαγωγοί και παιδαγωγοί.
o Δημιουργικές δραστηριότητες για νέους με στόχο την ευαισθητοποίηση των νέων και την καλλιέργεια στάσεων υγείας και φροντίδας του εαυτού. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιήθηκαν ομάδες προσωπικής ανάπτυξης και εκπαιδευτικά σεμινάρια για νέους και νέες. Επίσης διοργανώθηκαν για 5 συνεχείς χρονιές ομάδες κρουστών, και για δύο συνεχείς χρονιές ομάδες video και κόμικς. Στα δημιουργικά εργαστήρια και τις ομάδες συμμετείχαν 300 νέοι, ενώ χιλιάδες νέοι συμμετείχαν σε άλλου τύπου δραστηριότητες ευαισθητοποίησης.
o Ενίσχυση του εθελοντισμού σε τοπικό επίπεδο με στόχο την προαγωγή της υγείας και τη δημιουργία εθελοντικών ομάδων πρόληψης. Στη δεκαετία που έκλεισε δημιουργήθηκαν με την υποστήριξη της ΠΥΞΙΔΑΣ 6 εθελοντικές ομάδες: 2 ομάδες νέων στην Τριανδρία και τις Συκιές, 4 ομάδες με ενήλικες εθελοντές (Συκιές, Τριανδρία, Σταυρός, Λαγκαδάς). Οι δύο εξ αυτών των ομάδων είναι ενεργές έως σήμερα: η Ομάδα Εθελοντών ΘΕΜΕΛΙΟ που δραστηριοποιείται στο Δήμο Συκεών και λειτουργεί εδώ και 9 χρόνια και η ομάδα του Κέντρου Υγείας Λαγκαδά που αποτελείται από επαγγελματίες υγείας. Οι ομάδες οργανώνουν σταθερά εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης στους δήμους τους (ομιλίες, παραστάσεις κουκλοθεάτρου και θεάτρου, εκδηλώσεις για παιδιά και γονείς σε παιδικές χαρές) και αναλαμβάνουν την υποστήριξη σε περιπτώσεις παιδιών που έχουν ανάγκη. Παράλληλα στην ΠΥΞΙΔΑ απασχολούνται κάθε χρόνο εθελοντές επαγγελματίες (κυρίως ψυχολόγοι) που εκπαιδεύονται από την επιστημονική ομάδα και βοηθούν στην υλοποίηση των παρεμβάσεων.
o Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας και στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης γύρω από το θέμα της αντιμετώπισης της τοξικοεξάρτησης, στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Συνολικά συμμετείχαν περίπου 350 επαγγελματίες, ενώ εκατοντάδες επαγγελματίες ψυχικής υγείας ενημερώθηκαν και εκπαιδεύτηκαν από την ΠΥΞΙΔΑ στο πλαίσιο επιστημονικών συνεδρίων.
o Επαγγελματική εκπαίδευση/πρακτική άσκηση σε φοιτητές (προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς) στο πλαίσιο της συνεργασίας που έχει θεσπιστεί με το ΑΠΘ και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Το διάστημα αυτό εκπαιδεύτηκαν δεκάδες άτομα.
o Ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση αξιωματικών και υπαξιωματικών των ένοπλων δυνάμεων, με στόχο την στήριξη των στρατιωτών και την πρόληψη της χρήσης στο στρατό. Συνολικά συμμετείχαν 150 άτομα, ενώ εκατοντάδες στρατιωτών ενημερώθηκαν σχετικά στο πλαίσιο ενημερωτικών εκδηλώσεων.
o Ομάδα για τη διακοπή του καπνίσματος, που λειτουργεί από το 2008 με στόχο την υποστήριξη καπνιστών που επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα. Την πρώτη χρονιά που λειτούργησε πιλοτικά συμμετείχαν 20 άτομα.
o Ατομική και οικογενειακή συμβουλευτική τηλεφωνικά και μέσω συναντήσεων. Παρέχεται υποδοχή ψυχοκοινωνικών αιτημάτων, διασύνδεση με τις ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες και καθοδήγηση των ενδιαφερομένων στην αναζήτηση της κατάλληλης ψυχοθεραπευτικής βοήθειας. Συνολικά δέχτηκαν συμβουλευτική βοήθεια 1.117 άτομα.
Προφανώς υπήρξαν και αρκετές αδυναμίες στο θεσμό των Κέντρων πρόληψης, τις οποίες με πολλαπλές ευκαιρίες έχουμε επισημάνει:
- Η έλλειψη της ουσιαστικής θεσμικής κατοχύρωσης των Κέντρων Πρόληψης και η έλλειψη εξασφάλισης σταθερής χρηματοδότησης – ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια η σταθερή υποχρηματοδότηση των Κέντρων από τον ΟΚΑΝΑ οδήγησε σε οικονομικό αδιέξοδο τα περισσότερα Κέντρα, ενώ ανέτρεψε τη δυναμική εξέλιξη της πρόληψης.
- Η αδυναμία του ΟΚΑΝΑ να επιτελέσει το συντονιστικό του ρόλο σε διϋπουργικό επίπεδο και να εναρμονίσει το έργο της πρόληψης μεταξύ των Υπουργείων Παιδείας και Υγείας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δυσκολίες πρόσβασης στα σχολεία, ενώ το Υπουργείο Παιδείας να προχωρεί στη δημιουργία παρόμοιων προγραμμάτων πολλές φορές ανταγωνιστικών των Κέντρων Πρόληψης (πχ Σχολές Γονέων από το ΙΔΕΚΕ)
- Σε κάποιες περιπτώσεις, η έλλειψη υποστήριξης και χρηματοδότησης από τους φορείς που συμμετέχουν στις αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείας.
- Οι χαμηλές αμοιβές των εργαζομένων που είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη διαρροή στο στελεχιακό δυναμικό των Κέντρων και να χάνεται η τεχνογνωσία που είχε αποκτηθεί.
Σήμερα βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη φάση για την εξέλιξη των Κέντρων Πρόληψης. Αφενός υπάρχει εμπειρία, τεχνογνωσία και επιστημονική αναγνώριση του έργου των Κέντρων Πρόληψης. Αφετέρου υπήρξε μια δραματική παραμέληση των Κέντρων Πρόληψης τα τελευταία χρόνια: ο ΟΚΑΝΑ και το Υπουργείο Υγείας δεν κατέλαβαν την απαραίτητη και συμφωνημένη οικονομική επιδότηση με αποτέλεσμα τα Κέντρα να αντιμετωπίζουν προβλήματα βιωσιμότητας και να υπάρχει μεγάλη διαρροή στελεχών, ο φορέας επιμόρφωσης των στελεχών των Κέντρων Πρόληψης (Κέντρο Εκπαίδευσης ΟΚΑΝΑ-ΕΠΙΨΥ) καταργήθηκε, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία υπολειτουργεί, η επιστημονική εποπτεία από τον ΟΚΑΝΑ ατόνησε, ενώ δεν ψηφίστηκε νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης που να καθορίσει προτεραιότητες και πολιτικές όσον αφορά τη μείωση της ζήτησης ναρκωτικών.
Δεδομένου ότι συζητούμε για την αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και την κατάρτιση νέων Εθνικών Σχεδίων Δράσης, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη τόσο οι ευκαιρίες που υπάρχουν όσο και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για την ανάπτυξη του θεσμού:
Ήδη σε προηγούμενα Σχέδια Δράσης τα οποία εκπονήθηκαν και προτάθηκαν, διαπιστώσαμε ότι ο θεσμός των Κέντρων Πρόληψης κινδύνευσε να αποδυναμωθεί καθώς:
- Αγνοήθηκε παντελώς η δεκάχρονη εμπειρία των Κέντρων Πρόληψης και η επιστημονική τεκμηρίωση που υπάρχει σχετικά με την αποτελεσματικότητα των Κέντρων. Σε προηγούμενο Σχέδιο το οποίο δόθηκε για δημόσια διαβούλευση, συστήνονταν για παράδειγμα η δημιουργία των Σχολών Γονέων ως καινοτομία την ίδια ώρα που υλοποιούνται εδώ και 15 χρόνια ανά την Ελλάδα από τα Κέντρα Πρόληψης και προτάθηκε η ευαισθητοποίηση των νέων μέσα από ένα Ετήσιο Φεστιβάλ Ενάντια στα Ναρκωτικά (με προϋπολογισμό 1.200.000€), όταν αυτά έχουν ήδη πολλαπλά αποδείξει ότι έχουν ελάχιστη επιρροή στη συμπεριφορά των νέων.
- Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση των Κέντρων Πρόληψης σε ένα ευρύτερο Δίκτυο αγωγής και προαγωγής της υγείας, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί η εξειδίκευση των Κέντρων όσον αφορά την πρόληψη της τοξικοεξάρτησης μέσα από τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων τους.
Από την άλλη οι ευκαιρίες που σήμερα υπάρχουν είναι ορατές και δικαιολογούν μια αισιόδοξη προοπτική για την εξέλιξη του θεσμού:
- Το νέο Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ναρκωτικά (2009-2012) θέτει τη μείωση της ζήτησης και την πρόληψη ως μια από τις 5 βασικές προτεραιότητες, ενώ δίνεται έμφαση στην αναβάθμιση της ποιότητας της πρόληψης στα κράτη-μέλη (Ετήσια Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Τοξικομανίας για το 2009).
- Σε εθνικό επίπεδο έχουν ήδη υπάρξει εξαγγελίες από τη νέα Κυβέρνηση και το Υπουργείο Υγείας ότι ο θεσμός των Κέντρων Πρόληψης θα ενισχυθεί αναγνωρίζοντας την αποτελεσματικότητα του έργου του.
- Η αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και το νέο πλαίσιο που καταρτίζεται για τις Μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας δίνει τη δυνατότητα ένταξης των Κέντρων Πρόληψης σε ένα ολοκληρωμένο Δίκτυο Προαγωγής της Υγείας όπου θα υπάρξει η δυνατότητα συνέχισης και αναβάθμισης του επιστημονικού τους έργου. Άλλωστε σε αντίθεση με πολλές άλλες δομές και υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα Κέντρα Πρόληψης διαθέτουν ήδη εξειδικευμένο προσωπικό με μεγάλη εμπειρία στην προαγωγή της υγείας.
- Η διοικητική αποκέντρωση της χώρας και η ανάληψη μεγαλύτερων ευθυνών για την υγεία από την Τοπική Αυτοδιοίκηση συνάγει με το πνεύμα λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης μια που αποτελούν ήδη αποκεντρωμένες δομές προαγωγής της υγείας με ευθύνη λειτουργίας από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα Κέντρα Πρόληψης εύκολα μπορούν να εναρμονιστούν με τις Διευθύνσεις Κοινωνικής Πολιτικής που αναμένεται να συστηθούν στους νέους, μεγάλους δήμους.
Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι:
- Η πρόληψη δεν είναι πολυτέλεια, αλλά κοινωνική ανάγκη
- Τα Κέντρα Πρόληψης είναι ένας θεσμός καταξιωμένος με πολλές ευκαιρίες και δυνατότητας ανάπτυξης
- Οι καθημερινές μαρτυρίες των πολιτών επιβεβαιώνουν τη χρησιμότητα του θεσμού
- Οι επιδημιολογικές έρευνες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων πρόληψης
Σήμερα υπάρχει η εμπειρία και η τεχνογνωσία ώστε να αναβαθμιστεί η πρόληψη και η προαγωγή της υγείας στη χώρα μας. Τα Κέντρα Πρόληψης μπορούν να αναλάβουν σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση αυτή. Το ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση για την ενίσχυση του θεσμού και ο κατάλληλος σχεδιασμός για την ενσωμάτωση των Κέντρων Πρόληψης στο νέο πλαίσιο για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.
|
| |
| |
|
| |
| |
|
 |
)
